Indrukwekkende toespraak van oud-Sneker Sybrand Buma tijdens herdenkingsavond Bevrijdingsraam Martinikerk
SNEEK-Gisteravond hield Sybrand van Haersma-Buma, oud-Sneker en nu burgemeester van Leeuwarden, een indrukwekkende toespraak tijdens de herdenkingsavond ter ere van 75 jaar Bevrijdingsraam Martinikerk Sneek.
Bijzonder raam
Naast de lezing van Sybrand Buma was er een gedegen lezing van Jan W.E. Visser, samen met Anne van de Berg en Hessel Jaasma auteur van het kortgeleden gepresenteerde boek ‘Sint Martens Tempel, over de geschiedenis van het bijzondere glas in lood raam.
Op 3 september 1949 is het herdenkingsraam in de Martinikerk in Sneek onthuld in bijzijn van burgemeester Ludolf Rasterhoff van Sneek, de Commissaris van de Koningin in Fryslân en de ambassadeur van Canada onthuld. Het raam is gemaakt door de Haagse kunstenaar Pieter A.H. Hofman (1886 – 1965). Het gedenkraam werd geplaatst ter nagedachtenis aan de Canadese soldaten die in april 1945 zijn gesneuveld bij de bevrijding van Sneek.
Omgekomen Canadese militairen
Dat de zes Canadese soldaten ‘bij de bevrijding van Sneek’ zijn gesneuveld behoeft wel enige nuance. De indruk zou kunnen bestaan dat de militairen omgekomen zijn in of bij Sneek. Dat is niet het geval.
De militairen maakten deel uit van The Queen’s Own Rifles of Canada. Zij sneuvelden op 15 en 16 april 1945 tijdens krijgshandelingen in de omgeving van het dorp Wons, bij de Afsluitdijk. De compagnie waarvan zij deel uitmaakten, kwam te hulp bij het tegenhouden van Duitse troepen die vanuit Noord-Holland via de Afsluitdijk naar Friesland optrokken. Dankzij het optreden van de Canadese strijders is voorkomen dat er in de stad Sneek straatgevechten plaatsvonden. Op 17 april 1945 zijn de gesneuvelde militairen begraven op de Algemene begraafplaats te Sneek en op 25 maart 1946 herbegraven op het Canadese ereveld te Holten.
Toespraak Sybrand Buma*
Sybrand Buma (geboren op 30 juli 1965 in Workum) , noemde het een ‘bijzonder moment om in de Martinkerk te mogen spreken’. Meteen aan het begin van zijn toespraak gaf Buma aan niet als de tegenwoordige burgemeester van Leeuwarden het woord te voeren maar vooral als oud-Sneker. En daarmee bleef hij letterlijk dichtbij zijn eigen geschiedenis. In de stad waar hij met zijn vader, burgemeester Bernhard van Haersma Buma ( 23 maart 1932- 26 juni 2020) van Sneek in de periode van 1970-1993, naar de Martinikerk ging. Daar in de Grote Kerk had de jonge Sybrand uitzicht op het Bevrijdingsraam. De Tweede Wereldoorlog die pas veel later Sybrand Buma deed beseffen hoe groot de oorlogswond bij zijn vader had achtergelaten. De grootvader (‘pake’) kwam om het leven in het Duitse concentratiekamp Neuengamme. Uit de toespraak van Sybrand Buma citeer ik nu de volgende indrukwekkende passages:
“In de hal van het voormalige gemeentehuis van Wymbritseradeel staat het borstbeeld van mijn pake, Sybrand Marinus van Haersma Buma. Hij was van 1939 tot 1941 burgemeester van Wymbritseradeel. Op 7 mei 1941 werd hij thuis gearresteerd. Op 11 december 1942 kwam hij om het leven in het Duitse concentratiekamp Neuengamme. Mijn vader wees me als kind de werkkamer van zijn vader aan. Zelf had hij zijn kamer in het Sneker stadhuis verderop in de Marktstraat. Als kind nam ik het allemaal als vanzelfsprekend aan. Pake was burgemeester van Wymbritseradeel en in de oorlog ging hij dood. Zo ging dat blijkbaar in een oorlog.
En na de oorlog ging het leven verder. De jaarlijkse dodenherdenking hier bij de kerk leek voor mijn vader ook vooral een burgermeesterlijke ceremoniële handeling. Ik heb achteraf geen idee of hij dan ook aan zijn eigen vader dacht. Ik ging als kind ook wel naar de dodenherdenking. Nooit legde ik de link met mijn eigen grootvader. Nooit spraken we daarover. Pas later realiseerde ik dat het helemaal niet zo vanzelfsprekend was dat mijn vader 23 jaar lang iedere dag zo vlak naast die beladen plek werkte en ieder jaar die krans legde.
Als er bij ons thuis al over de oorlog werd gesproken was dat zonder bijzondere emotie. Pas veel later ook ging ik beseffen en ook aan mijn vader merken hoe groot het litteken was die deze oorlogswond bij mijn vader had achtergelaten. Het was er: onuitgesproken maar altijd aanwezig.
Bij de afscheidsdienst voor mijn vader in 2020 lazen we de tekst uit Johannes die zijn vader stiekem aan een klein groepje medegevangenen had voorgelezen in het concentratiekamp Amersfoort, de avond voor zijn deportatie naar Duitsland. Hij had de tekst zelf uitgekozen. Alsof we met de rouwdienst van mijn vader, ook de nooit gehouden afscheidsdienst voor zijn vader hielden.
Dit verhaal vertel ik met een reden. Het laat zien dat een oorlog niet voorbij is als de wapens zwijgen en de vrede is getekend. Niet in de hoofden van de achterblijvers. Bijna 80 jaar nadat zijn vader voor zijn ogen werd weggevoerd zat het allemaal nog in mijn vaders hoofd. En dat gold voor die hele oorlogsgeneratie.
Vertaal dat eens naar de wereld van nu. Er is oorlog in Oekraïne, in Gaza, in Jemen en in Soedan en op zo veel meer plekken in de wereld. En overal zijn kinderen die zo oud zijn als mijn vader toen, die ouders, broertjes en zusjes verliezen. Die generatie oorlogskinderen van nu zal tot in de volgende eeuw nog steeds iedere dag de pijn blijven voelen. Dis in het jaar 2100 woeden de oorlogen van nu nog steeds in de hoofden van de kinderen van nu.
Dat is de wreedheid van oorlog. Dat’ie niet voorbij gaat, maar een heel mensenleven duurt. Daarom is het zo belangrijk dat we vandaag vieren dat het raam achter mij al 75 jaar, een heel mensenleven het verhaal van vrijheid en bevrijding vertelt.
En tegen de achtergrond van de onrust in de wereld van dit moment zeg ik met nadruk: Laten we samen hopen, en in dit gebouw bidden, dat daar een heel mensenleven bij mag komen. Dat dit raam altijd het verhaal zal blijven vertellen van een oorlog die was, een bevrijding die kwam, en vrede die er is zal blijven.”
De bijeenkomst werd afgesloten met het noemen van de namen van de zes Canadese militairen: A. Cockburn, W.L. Jackson, G.W. Ouderkirk, H.H. Pennell, Fr.R. Shepherd en S.W. White.
Tussen de toespraken speelde de vaster organist van de Martinikerk, Bob van der Linde, magistraal op het orgel.
Met dank aan Henk van de Veer / GrootSneek voor het beschikbaar stellen van bovenstaand artikel.
Luister ook naar Omroep Friesland op maandag 9 september om 08.10 uur.
Ook dan zal Henk van de Veer aandacht besteden aan deze avond.
